Alfabet na temat serca

Alfabet prawd i mitów

Serce jest z pewnością jednym z najważniejszych organów człowieka. Od wieków przyznawano mu szczególną rolę, a operacja prof. Barnarda – czyli pierwszy przeszczep przed prawie 40 laty – jeszcze to zainteresowanie wzmogła.

W dodatku każdy uważa się za specjalistę od porad medycznych – nic dziwnego, że wokół serca, jego funkcji i chorób, narosło wiele mitów i nieprawdziwych teorii.

Część tych obiegowych opinii przedstawia „Alfabet...” –
fałszywe wyróżnione zostały kolorem czerwonym,
prawdziwe – niebieskim.

Arytmia to zbyt wolne bicie serca

Fałsz – arytmią jest niemiarowa (głównie) bądź przyspieszona praca serca; arytmia jest objawem różnych zmian w sercu lub zaburzeń ogólnoustrojowych. Może do niej prowadzić: miażdżyca naczyń wieńcowych, zapalenie mięśnia sercowego, wady zastawkowe, pierwotne choroby mięśnia serca (tzw. kardiomiopatie), nadciśnienie tętnicze, ale także zaburzenia gospodarki mineralnej (niedobór potasu, magnezu, wapnia lub podwyższony poziom tych pierwiastków we krwi i płynach ustrojowych), nadczynność tarczycy, gorączka, różne substancje chemiczne (w tym leki), a nawet stres. Dlatego w leczeniu często ważny jest nie tyle rodzaj zaburzeń, ile powodująca je choroba podstawowa.

Badania serca tylko wtedy, gdy złe samopoczucie

Serce, tak jak i cały organizm, należy badać systematycznie – podobnie jak w przypadku innych chorób, wczesne wykrycie zmian zwiększa szanse na wyleczenie. Podstawowym badaniem jest pomiar ciśnienia tętniczego krwi (wg statystyk 25 proc. osób po 40 roku życia ma podwyższone ciśnienie); badanie ekg powinno być wykonane zawsze przy podejrzeniu choroby serca, a także u kobiet po 50, a mężczyzn – po 40 roku życia

Choroba niedokrwienna może prowadzić do zawału

Serce potrzebuje tlenu. Dostarczają go własne naczynia krwionośne zwane tętnicami wieńcowymi: prawą i lewą. Od nich odchodzą odgałęzienia, oplatające cały mięsień serca. W miarę upływu lat postępuje ich stopniowe zwężanie, spowodowane odkładaniem się na ścianach naczyń złogów tłuszczu i wapnia. Zmniejszenie przepływu krwi i dostaw tlenu powoduje, że mięsień serca otrzymuje mniej tlenu, niż jest mu to niezbędne do pracy. W skrajnym przypadku postępujące zwężenie całkowicie ją zamyka - pewien obszar mięśnia sercowego pozbawiony jest dopływu krwi. Dokonuje się zawał mięśnia serca.

Dla serca dobra aspiryna

Kwas acetylosalicylowy, potocznie zwany aspiryną, jest nie tylko środkiem przeciwbólowym i przeciwzapalnym – chroni również przed chorobami serca. Jego skuteczne działanie wynika ze zdolności hamowania wytwarzania w płytkach krwi tromboksanu, niezbędnego w procesach krzepnięcia; jednocześnie kwas acetylosalicylowy reguluje intensywność wytwarzania przeciwstawnej tromboksanowi substancji, prostacykliny, zapobiegającej przyklejaniu się płytek krwi do ścian naczyń krwionośnych. Aspiryna jest więc zalecana wszystkim osobom z zaawansowaną miażdżycą i chorobą wieńcową, a szczególnie osobom starszym, po 50 roku życia, u których zapobiega zwiększonemu w tym wieku ryzyku. Trzeba tylko pamiętać, że zahamowanie zlepiania się płytek krwi zwiększa ryzyko wylewu (zwłaszcza przy nadciśnieniu), powoduje również trudniejsze tamowanie krwi po skaleczeniach.

Estrogeny chronią serce

Kobiety miesiączkujące, mające prawidłowo funkcjonujące jajniki - czyli również odpowiednio wysoki poziom estrogenów i progesteronu w organizmie - są w mniejszym stopniu narażone na ryzyko choroby wieńcowej niż mężczyźni. Zdarzają się wyjątki od tej reguły, np. wśród palących znaczne ilości papierosów lub obciążonych rodzinnie. Podobnie jak w przypadku mężczyzn może dojść do zawału w wyniku infekcji lub zatrucia (np. tlenkiem węgla, kokainą), ale zdrowa kobieta do okresu menopauzy ma na ogół zapewnioną ochronę przed miażdżycą. Statystyki medyczne wskazują, że kobiety rzadziej niż mężczyźni zapadają na chorobę wieńcową czy zawał serca - różnica jest najwyraźniejsza w grupie osób w wieku 35-44 lat.

Frakcja wyrzutowa nie ma znaczenia dla oceny stanu serca

Ma, jak najbardziej. Zaburzenia frakcji wyrzutowej serca są jednym ze wskaźników, że serce traci swoje właściwości. Jeśli jej wartości, określające w procentach część krwi wyrzucanej z lewej komory w trakcie jednego skurczu, są poniżej normy (ok. 70 proc.), świadczą o nieprawidłowej pracy serca (jego lewej komory).

Grypy i przeziębienia nie wpływają na serce

Grypa może mieć różny przebieg: począwszy od szybko przemijających po powodujące późniejsze komplikacje dotyczące zaburzeń w układzie oddechowym, sercowo-naczyniowym, nerwowym oraz powikłań wielonarządowych. Przebieg kliniczny zależy od naturalnych właściwości wirusa, stanu odporności, wieku pacjenta, odżywiania, palenia papierosów, współistniejących chorób (przewlekłych chorób serca i płuc, cukrzycy), obniżenia odporności - a powikłania również od prawidłowego (także czasowo) leczenia. Wśród powikłań część dotyczy mięśnia serca, powodując m.in. jego zapalenie lub zapalenie osierdzia.

Higieniczny tryb życia pomaga sercu

Najpowszechniejsza wśród chorób układu krążenia jest choroba wieńcowa – nie każdy na nią zachoruje, ale istnieją czynniki ryzyka zwiększające możliwość choroby. Część z nich nie jest zależna od nas samych – np. predyspozycja genetyczna, płeć czy wiek. Niektóre mogą być modyfikowane – np. leczone nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca. Na pozostałe każdy może mieć wpływ. To od nas zależy czy będziemy palić tytoń: substancje w dymie tytoniowym bezpośrednio uszkadzają naczynia wieńcowe, mogą powodować powstawanie zakrzepów, wywołują zaburzenia rytmu serca i zaburzenia lipidowe. Możemy walczyć z nadwagą: 40 proc. przypadków choroby wieńcowej jest związanych z nadwagą i otyłością! Otyłość pogarsza także przebieg rehabilitacji po zawale serca. Dzięki zmniejszeniu ciężaru ciała zmniejszy się ryzyko rozwoju choroby wieńcowej, obniży ciśnienie tętnicze krwi, stężenie cholesterolu i poziom glukozy we krwi, za to wzrośnie wrażliwość na insulinę (bardzo istotne u chorych z cukrzycą). Czyli – profilaktyka chorób serca oznacza zakaz palenia, przyjmowanie tylko małych dawek alkoholu (40 g dziennie), zdrową dietę i umiarkowany wysiłek fizyczny.

Inaczej przebiega zawał u kobiet niż mężczyzn

Nie tylko zawał – także przebieg choroby niedokrwiennej serca jest zróżnicowany w zależności od płci: u kobiet choroba toczy się latami, a jej zaostrzenia częściej przybierają postać niestabilnej choroby wieńcowej, rzadziej - zawału serca. U mężczyzn choroba trwa krócej, a zawał serca często jest pierwszym jej objawem. Także częściej niż u kobiet jest to zawał obejmujący całą ścianę serca. Istnieją również różnice w mechanizmach odpowiedzialnych za zamknięcie światła tętnicy wieńcowej. W przypadku mężczyzn - i starszych kobiet - na ogół dochodzi do pęknięcia dawno wytworzonej, zwapniałej i kruchej blaszki miażdżycowej. W przypadku młodszych kobiet, zwłaszcza przed menopauzą, charakterystyczne jest oderwanie się całkiem „świeżej" blaszki od ściany naczynia. W dodatku jedynie u połowy kobiet z chorobą naczyń wieńcowych udaje się potwierdzić występowanie znanych czynników ryzyka, a co więcej, trudniej jest w ogóle rozpoznać zawał, ponieważ opis dolegliwości zgłaszanych przez kobiety często rozmija się z klasyczną definicją bólu wieńcowego (zawałowego). Nierzadko zdarza się, że ich dolegliwości mają bardzo niespecyficzny charakter, a umiejscowienie bywa nietypowe albo trudne do określenia. U kobiet znacznie częściej wstępuje tzw. niemy (bez bólu) zawał serca; inaczej wygląda zapis EKG u kobiet i mężczyzn w trakcie zawału serca; u kobiet częściej stwierdza się zaburzenia rytmu serca. Czynność serca jest u nich z reguły szybsza niż u mężczyzn, za to ciśnienie tętnicze - niższe.

Jestem młody, nie grozi mi zawał

Wiek jest jednym z ważniejszych czynników ryzyka. Badania epidemiologiczne wykazują, że w przypadku kobiet dolegliwości wieńcowe pojawiają się zwykle ok. 10 lat później niż u mężczyzn (nie dotyczy to kobiet cierpiących na cukrzycę). Pierwszy zawał serca występuje u kobiet ok. 20 lat później niż u mężczyzn, ale za to ryzyko zgonu u kobiet jest wyższe. To wszystko nie oznacza, że zawał serca nie grozi nikomu przed 30. Więcej – ostatnie dekady przynoszą coraz więcej przypadków zawałów u ludzi młodych , a nawet bardzo młodych.

Kobiety częściej chorują na serce

Nadciśnienie tętnicze rzadziej dotyka młode kobiety niż mężczyzn, co tłumaczy się częściowo comiesięczną utratą pewnej ilości krwi. Obniżenie, nawet przejściowe, objętości krwi krążącej, ma sprzyjać utrzymywaniu się prawidłowego ciśnienia tętniczego. U kobiet rzadziej niż u mężczyzn zdarzają się zgony z powodu powikłań sercowo-naczyniowych, jednak już operacje na naczyniach wieńcowych są - według statystyk amerykańskich - obciążone większym ryzykiem u kobiet niż u mężczyzn. Szczególnie wysoka śmiertelność występuje wśród starszych kobiet. Nawrót objawów choroby wieńcowej dotyczy częściej kobiet niż mężczyzn. Dużo rzadziej niż wśród mężczyzn zdarzają się nagłe zgony kobiet młodych i w średnim wieku; prawie 90 proc. nagłych zgonów spowodowanych chorobą wieńcową (w czasie niedokrwienia mięśnia serca lub zawału) następuje wśród mężczyzn. Po 50. roku życia różnice zacierają się i w starszym wieku zapadalność na tę chorobę zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn jest zbliżona.

Leczenie wad wrodzonych serca  jest możliwe

Jest możliwe, głównie dzięki zabiegom kardiochirurgii pediatrycznej i postępowi technologicznemu rozwijającej się dziedziny medycyny, noszącej nazwę kardiologii interwencyjnej. Oczywiście nie każdą wadę wrodzoną – i nie w każdym momencie życia – można wyleczyć, ale możliwa jest pomoc osobom do niedawna skazanym na śmierć lub krótkie życie.

Menopauza nie wpływa na stan serca

Menopauza jest najbardziej swoistym dla kobiet czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej. W wyniku obniżonego stężenia estrogenów dochodzi do zwiększenia stężenia cholesterolu (co zwiększa zagrożenie miażdżycą), wyraźnie zwiększa się gotowość zakrzepowa krwi. U kobiet po menopauzie badania cholesterolu we krwi są co roku gorsze mimo przestrzegania reżimu dietetycznego. Niestety, dieta zwykle nie wystarcza, gdy prawidłowy metabolizm lipidów został zaburzony wskutek niedoboru estrogenów

Nadciśnienie i cukrzyca zwiększają ryzyko chorób serca

Nadciśnienie tętnicze jest głównym czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej i zawału serca. Nadciśnienie tętnicze to przewlekła, wymagająca długotrwałego leczenia choroba układu krążenia, w której w naczyniach tętniczych panuje zwiększone ciśnienie krwi. Najważniejsza w leczeniu nadciśnienia tętniczego jest modyfikacja stylu życia, kontrola ciężaru ciała, zwiększona aktywność fizyczna, ograniczenie spożycia soli i alkoholu. Większość chorych, równocześnie ze zmianą zachowań, wymaga włączenia leków. Podobnie cukrzyca, zwłaszcza typu 2, w bardzo dużym stopniu zwiększa ryzyko choroby wieńcowej. Prawie zawsze w parze z zaburzeniami poziomu cukru we krwi idzie podwyższenie ciśnienia tętniczego i poziomu cholesterolu, czego skutki są bardzo groźne dla układu krążenia.

Osoby palące częściej mają chorobę wieńcową

Palenie papierosów kilkukrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia zawału serca - w profilaktyce choroby wieńcowej konieczne jest całkowite zaprzestanie palenia tytoniu. Wypalenie każdego papierosa wiąże się z natychmiastowym wzrostem ciśnienia tętniczego (w wyniku skurczu naczyń wieńcowych) i przyspieszeniem akcji serca. Dlatego palenie tytoniu może być przyczyną zawału mięśnia sercowego nawet w przypadku niewielkich zmian miażdżycowych w naczyniach wieńcowych. Rzucając palenie, już w pierwszym roku zmniejsza się ryzyko wystąpienia zawału serca. Po 5 latach ryzyko będzie porównywalne z ryzykiem osób, które nigdy nie paliły papierosów!

Przy zawale boli serce

Bóle w klatce piersiowej są mało specyficzne dla chorób serca. Częściej bywają spowodowane chorobami innych narządów zlokalizowanych w obrębie klatki piersiowej - przełyku, oskrzeli, płuc, kręgosłupa. Mogą pochodzić też ze strony żeber i mostka. Najbardziej charakterystycznymi cechami bólu wieńcowego jest pieczenie za mostkiem, dławienie w gardle; często - promieniowanie do szczęki, szyi i lewej ręki, nasilające się przy zmianach temperatury otoczenia, wysiłku fizycznym, emocjach lub po obfitym posiłku. Bóle wieńcowe występujące w spoczynku czy nocne, występujące coraz częściej, trwające coraz dłużej i coraz gorzej reagujące na nitroglicerynę, świadczą o znacznym postępie choroby, często zapowiadają zawał serca. Innymi objawami zawału może być duszność, kołatanie i nierówne bicie serca, uczucie lęku.

Reumatyczna gorączka powoduje wady serca.

Prawda i nie prawda – kiedyś gorączka reumatyczna, wywołana zakażeniem paciorkowcem, rzeczywiście powodowała wady serca, co znalazło nawet wyraz w znanym wśród lekarzy powiedzeniu, że „liże stawy, kąsa serce”. Obecnie, dzięki lepszej opiece medycznej, stosowaniu coraz doskonalszych antybiotyków i rozwojowi kardiochirurgii, powiedzenie stało się nieaktualne. Choroby reumatyczne nie muszą wpływać na mięsień serca.

Silne bóle w chorobie wieńcowej występują tylko przy wysiłku

Objawem choroby wieńcowej (dawniej: dusznicy bolesnej) jest ból przypominający pieczenie w klatce piersiowej, promieniujący do rąk, szyi i szczęki, który może nasilać się po wysiłku fizycznym, stresie lub po obfitym posiłku. Ból wywoływany przez chorobę wieńcową ustępuje w spoczynku lub po podaniu nitrogliceryny.. Objawy pojawiają się, gdy zmienione przez miażdżycę naczynia wieńcowe nie są w stanie dostarczyć sercu odpowiedniej ilości krwi. A więc przyczyną dusznicy jest rozwijająca się miażdżyca naczyń wieńcowych, upośledzająca przepływ krwi do mięśnia sercowego.

Trzeci zawał zabija

Trzeci zawał może zabić – podobnie jak pierwszy, drugi lub siódmy. Istotny jest nie kolejny numer, ale zmiany, jakie następują w mięśniu serca. Skutkiem zawału jest martwica mięśnia – im większy obszar obejmuje, tym jest groźniejsza dla życia, bo tym bardziej ogranicza możliwość pracy serca. Kolejne zawały „dokładają” dalsze obszary tkanki martwiczej; jeśli za każdym razem obszar dotknięty zawałem był niewielki, serce wytrzyma ich więcej, niż np. w przypadku, w którym obumarła cała ściana tylna lub przednia.

Ultrasonografia pomaga ocenić stan serca

Badanie USG serca - czyli echokardiografia – jest bardzo pomocne w ocenie morfologicznej i czynnościowej serca. Wykorzystując efekt różnego pochłaniania wiązki ultradźwięków przez tkankę mięśniową i krew, przy pomocy fal akustycznych o wysokiej częstotliwości, ocenia się wielkość jam serca, kurczliwość, morfologię (wygląd) zastawek. Inne przydatne badania serca to EKG (elektrokardiogram), który powinno się wykonywać, gdy powstanie podejrzenie choroby serca (badanie polega na rejestracji pola elektrycznego wytwarzanego przez pracujące serce). Odmianą EKG jest EKG wysiłkowe - często zdarza się, że zwykłe (spoczynkowe) badanie EKG jest prawidłowe, a pacjent ma wyraźne obawy chorobowe. W takich przypadkach zleca się EKG wysiłkowe, polegające na wykonywaniu przez pacjenta kontrolowanego wysiłku fizycznego na ruchomej bieżni lub rowerze i jednoczesnej ciągłej rejestracji EKG i ciśnienia tętniczego. Jeszcze inną odmianą jest całodobowy zapis EKG metodą Holtera, rejestrowany na nośniku magnetycznym podczas normalnej codziennej aktywności pacjenta.

Wskazaniem do transplantacji są niekiedy choroby mięśnia sercowego

Praktycznie jedynym wskazaniem do transplantacji (przeszczepu) są choroby serca, tak zaawansowane, że nie ma żadnej innej metody przywrócenia mu sprawności działania. Warto dodać, że kobiety są dobrymi dawcami serca, bowiem dłużej pozostaje ono w dobrej „kondycji zdrowotnej". Dobierając dawcę serca, nie zwraca się uwagi na jego płeć, ważny jest natomiast wiek. W przypadku mężczyzny granica wieku dawcy wynosi około 40 lat, w przypadku dawcy płci żeńskiej - około 50 lat.

Zapalenie mięśnia sercowego to choroba ludzi starszych

Zapalenie mięśnia serca, mające najczęściej tło wirusowe, może prowadzić do trwałego uszkodzenia serca i niewydolności krążenia w każdym wieku. Choroba ta miewa różny przebieg: od postaci prawie nieuchwytnych klinicznie i często nie rozpoznawanych w trakcie trwania procesu zapalnego po dramatycznie przebiegające, piorunujące zapalenie mięśnia serca, przebiegające z objawami ciężkiej niewydolności krążenia. Zapalenie mięśnia serca może zakończyć się pełnym wyzdrowieniem, może też pozostawić po sobie różne „ślady", takie jak zaburzenia rytmu czy niewydolność lewej komory o różnym stopniu nasilenia. U części chorych zniszczenie serca procesem zapalnym jest tak ciężkie i nie poddające się leczeniu, że zachodzi konieczność przeszczepu serca.

www.martadymek.suportio.pl