Alergie

Uczulenia są coraz powszechniejsze i coraz więcej produktów je powoduje. 

Liczba alergików podwaja się co dziesięć lat. Już jedna czwarta Polaków uskarża się na rozmaitego rodzaju uczulenia. Zdaniem specjalistów jest to cena, jaką płacimy m.in. za wyeliminowanie chorób zakaźnych (szczepienia, antybiotyki), a także - paradoksalnie - za dbałość o czystość i higienę. Nasz system immunologiczny nie ma szans do doskonalenia swoich reakcji.

U alergika układ odpornościowy jest nadwrażliwy i reaguje nadmiernie na substancje nieszkodliwe dla większości ludzi. Są to przypadki bardzo indywidualne. Układ odpornościowy może zareagować na jeden czynnik lub na kilka naraz, niezależnie od tego, jaką drogą przedostaną się do organizmu.

Reakcję alergiczną organizmu powodują te, które np. wdychamy - pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, pierze, sierść zwierząt, wełna, pyły, zarodniki pleśni. Uczulać mogą też pokarmy. Do najpowszechniejszych alergenów pokarmowych zalicza się mleko krowie, białka jaja, żółty ser, jogurt, masło, pszenicę, drożdże, pomarańcze, cytryny, grejpfruty, orzechy, rośliny strączkowe, pomidory, truskawki, czekoladę, ryby, owoce morza, kakao, przyprawy. Organizm może zareagować alergicznie także po użądleniu przez owady czy po przyjęciu niektórych leków (np. penicyliny czy surowicy przeciwtężcowej). Wśród alergenów są też substancje chemiczne – np. tlenek azotu (jego nieznaczna obecność w powietrzu jest tolerowana przez organizm, natomiast groźne może być nieco większe stężenie tego związku, które występuje przy kuchenkach gazowych), spaliny dieslowskie, formaldehyd (występują m.in. w meblach i wykładzinach), perfumy, środki zapachowe, parafenylenodiamina (PPDA - występuje w farbach do włosów, obuwiu, farbie drukarskiej), lateks.

W najczęściej występującym typie alergii, w której organizm wytworzył przeciwciała przeciwko czynnikom uczulającym, reakcja na ich wniknięcie do organizmu jest niemal natychmiastowa. Występuje po kilku lub kilkunastu minutach. Siła tej reakcji zależy od stopnia uczulenia organizmu: osoba bardzo uczulona na ryby może mieć na przykład ciężki napad duszności, gdy tylko poczuje lotne białka uwalniające się podczas smażenia ryb. Podobna reakcja może nastąpić nawet po dotknięciu ryby.

Równie gwałtownie układ odpornościowy odpowiada na jad osy lub pszczoły - w razie użądlenia osoby szczególnie wrażliwej w bardzo krótkim czasie może dojść nawet do wstrząsu anafilaktycznego, czyli bardzo gwałtownej reakcji organizmu, spadku ciśnienia tętniczego krwi, zapaści, a nawet do zgonu.

Obrzęk jamy ustnej może wystąpić już w ciągu kilku minut po spożyciu uczulającego pokarmu, a napad astmy - już po kilkunastu minutach od momentu zetknięcia się alergika ze znajdującym się w powietrzu pyłkiem roślin.

Odpowiedź układu odpornościowego może być też powolna, objawy ujawnią się na drugi dzień lub po kilku dniach od przeniknięcia do uczulonego już organizmu czynnika wywołującego alergię. Często też przybiera charakter przewlekłego zapalenia tkanek, które występuje np. przy astmie oskrzelowej.

Często jednak myli się alergię z infekcją wirusową lub bakteryjną górnych dróg oddechowych. Charakterystyczną cechą alergii jest brak temperatury i bólu oraz bardzo duża ilość wodnistej wydzieliny z nosa. Jeśli więc regularnie, o tej samej porze roku, zaczynamy kichać, dręczy nas intensywny katar, zapalenie gardła lub zatok, ale nie mamy bólu i temperatury - najprawdopodobniej jesteśmy alergikami. Uczulenie możemy podejrzewać także, gdy np. na skórze pojawia się drobna wysypka, zaczerwienienia, skóra staje się chropowata.

Te wszystkie objawy nie zawsze jednak wskazują na alergię. Warto uważnie obserwować, w jakich okolicznościach zaczynamy reagować, by móc te spostrzeżenia przekazać lekarzowi, co ułatwi postawienie diagnozy.

Rozpoznanie alergicznej przyczyny zaburzeń chorobowych wymaga przeprowadzenia określonego postępowania diagnostycznego. Polega ono, po pierwsze - na ustaleniu, czy w rodzinie występuje skłonność do alergii. Po drugie - na wykryciu uczulenia na określone alergeny za pomocą testów skórnych i oznaczeń przeciwciał przeciwko tym alergenom w surowicy krwi. Ten drugi sposób jest miarodajny nawet u noworodków.

O uczuleniu na określony czynnik można mówić tylko wówczas, gdy wykryjemy w organizmie właściwe dla tego czynnika przeciwciała.

Testy skórne polegają na wprowadzeniu pod skórę małej dawki substancji uczulającej, np. pyłku roślin, sierści zwierząt, mleka itd. Pisakiem zaznacza się miejsce wprowadzenia każdego z nich. Jeśli ktoś jest uczulony, zajdzie reakcja dodatnia - po kilku-kilkunastu minutach na skórze wystąpi obrzęk i miejscowe zaczerwienienie. Tak organizm zareaguje tylko na niektóre czynniki alergiczne wszczepione w skórę, co pozwala wykluczać pozostałe.Testy skórne można wykonywać u wszystkich alergików z wyjątkiem dzieci do lat czterech.

Za ich pomocą można wykryć alergie na takie czynniki uczulające, jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt, pleśnie, jad owadów oraz pokarmy.

Test skórny może być niekiedy zawodny. Ktoś w dzieciństwie był na przykład uczulony na mleko, a jako dorosły dobrze je toleruje. Tymczasem test skórny pozostaje dodatni. Test skórny może też wykazać fałszywą reakcję ujemną - w takim przypadku test pokazuje, że ktoś nie jest uczulony np. na mleko krowie, a tymczasem po wypiciu mleka organizm reaguje alergicznie. Dlatego też dobrze jest uzupełniać te badania badaniami przeciwciał w surowicy. Dodatni wynik testu skórnego i jednoczesne wykrycie odpowiednich przeciwciał pozwala na postawienie znacznie dokładniejszej diagnozy.

Należy jednak podkreślić, że fakt występowania uczulenia na określone alergeny nie zawsze oznacza, że są one w danym momencie odpowiedzialne za dolegliwości pacjenta. Do wykazania, że to właśnie ten czynnik wywołał zaburzenia chorobowe, potrzebne są badania dodatkowe, a mianowicie próba eliminacyjna, względnie prowokacyjna.

Przykładowo: o tym, że pacjentowi szkodzi akurat ten, a nie inny pokarm, przekonamy się, gdy dolegliwości ustąpią natychmiast po jego wykluczeniu z diety (próba eliminacyjna).

Bardzo cenną metodą diagnostyczną w przypadku alergii na pokarmy jest próba polegająca na umieszczeniu zawiesiny alergenu pokarmowego bezpośrednio na powierzchni błony śluzowej żołądka (próba prowokacyjna) i obserwacji w gastrofiberoskopie natychmiastowej reakcji alergicznej wywołanej przez ten pokarm.