Czym jest uzależnienie?

Lekarze twierdzą, że to choroba. 

Społeczeństwo uważa osoby uzależnione za słabe, pozbawione charakteru i silnej woli (bo przecież gdyby tylko chciały, wyszłyby z nałogu), może nawet upadłe. Warto przypatrzeć się bliżej problemowi uzależnienia.

Trudno podać definicję uzależnienia, ponieważ jest to zjawisko złożone. Na poziomie behawioralnym uzależnienie zostanie zaobserwowane jako poszukiwanie pewnych substancji czy powtarzanie określonych zachowań. Przy czym osoba uzależniona będzie tak pochłonięta swoim uzależnieniem, bez którego nie może się obejść, że zaniedba wszystko, co pozostaje poza uzależnieniem (w tym nawet relacje uczuciowe, nie wspominając o pracy zawodowej itp.).

Myliłby się ten, kto chciałby rozpatrywać problem uzależnienia jako wynik tylko i wyłącznie chemicznych i fizjologicznych właściwości uzależniających jakiejś substancji. Według Rigliano nie można pominąć relacji zachodzącej pomiędzy podmiotem a przedmiotem uzależnienia oraz kontekstem, w jakim funkcjonują. Chodzi o to, że skutki sięgnięcia po substancję uzależniającą oddziałują na jego przyczyny, zmieniając na przykład samopostrzeganie osoby, która po nią sięgnęła. W rezultacie osoba taka łatwiej sięgnie po tę substancję następnym razem.

Na podstawie takiej obserwacji Bateson sformułował definicję uzależnienia, według której jest ono rezultatem zarówno mocy uzależniającej danej substancji oraz mocy, jaką osoba sięgająca po taką substancję jest skłonna jej przypisywać. Podobnie w przypadku zachowań czy relacji przedmiot uzależnienia oddziałuje na psychikę podmiotu. Osoba na skutek sięgnięcia po przedmiot uzależnienia doświadcza zaspokojenia pewnej potrzeby i to subiektywnie przeżywane doświadczenie ocenia jako pozytywne. Prowadzi to do tego, że stopniowo zmniejsza się możliwość wyboru – osoba skłonna będzie sięgać po to, co zdaje się zaspokajać jej potrzeby. Nawet jeżeli obiektywnie jej życie będzie się walić w gruzy, subiektywne uczucie najczęściej jednak weźmie górę. Nie od razu, ale po jakimś czasie okazuje się, że człowiek jest uzależniony.

Wtedy pomimo zrozumienia (o które wcale nie jest tak łatwo!), że szkodzi sobie i innym, nie potrafi on już kontrolować swojego zachowania i nie panuje nad nałogiem. Uzależniona osoba przechodzi przez dwa etapy: pierwszy, zwany aktywnym, polega na poszukiwaniu i oczekiwaniu przyjemności (np. słodyczy, seksu), a drugi, nazywany pasywnym, jest etapem zaspokojenia (stan po zjedzeniu słodyczy, stan po orgazmie). Osoba uzależniona będzie tak pochłonięta swoim uzależnieniem, bez którego nie może się obejść, że zaniedba wszystko, co pozostaje poza uzależnieniem (w tym nawet relacje uczuciowe, nie wspominając o pracy zawodowej itp.).Ta druga faza podlega tak zwanej habituacji.

Habituacja (przywykanie) jest to zjawisko neurologiczne, które polega na tym, że odpowiedź układu nerwowego w przypadku wielokrotnego występowania tego samego bodźca jest coraz mniejsza. To naturalny odruch organizmu wszczepiony nam przez Stwórcę; gdyby nie habituacja, nawet jedzenie i seks mogłyby zrobić nam krzywdę. Wyjątkiem są narkotyki, które właściwie nie podlegają zjawisku habituacji, a dodatkowo uczulają mózg na oczekiwanie przyjemności.

Di Chiara uważa, że przyjemność oczekiwana jest dużo większa od uzyskiwanej, w związku z czym następuje wzrost napięcia spowodowany różnicą pomiędzy oczekiwaniem a zaspokojeniem, a to z kolei prowadzi do obsesji brania i uzależnienia.